Những tin giấc mơ Sơn Trà

Bán đảo Sơn Trà là một khu bảo tồn thiên nhiên, có diện tích khoảng 60 km 2 . Bán đảo kết hợp với núi Hải Vân ôm trọn tỉnh thành Đà Nẵng và tạo ra vịnh Đà Nẵng, một thắng cảnh tự nhiên giữa lòng thị thành. Đọc E-paper Vào một đêm Hè năm 1989, nhờ một giấy phép đặc biệt, lần trước nhất tôi được đặt chân vào khu vực này. Bán đảo lúc ấy là khu vực do Bộ Quốc phòng quản lý. Ở đây, ngoài quân đội, chỉ có một nhà khoa học, ông Hoàng Đình Bá, với chuyên ngành lâm nghiệp được vào ra khảo sát phục vụ riêng cho công tác nghiên cứu của ông. Chúng tôi trải chiếu ngủ dưới đất, nhà khoa học già cũng thế. Sơn Trà hoang vu không có gì ngoài trại lính. Đêm không ai ngủ. Nhà khoa học vẽ ra cho chúng tôi một Sơn Trà khác, một bán đảo với những căn nhà bằng gỗ ẩn giữa rừng, nơi du khách phải trả rất nhiều tiền cho chuyến nghỉ ngơi giữa thiên nhiên trong sạch và ngắm cảnh đẹp hùng vĩ của một Sơn Trà vươn ra biển Đông. Giữa thời buổi giang san khốn khó chưa kịp mở cửa năm 1989, đúng là nhà khoa học đang kể cho chúng tôi nghe câu chuyện cổ tích. Và rồi Sơn Trà mở cửa, với sự quản lý, khai hoang cho các mục tiêu kinh tế. Lúc đó những thông số "vàng" của bán đảo này mới lộ diện. Sơn Trà được định dạng "đẳng cấp" là một khu bảo tồn thiên nhiên cấp quốc gia với hàng trăm loài động thực vật quý hiếm đang được bảo tàng trên rừng và dưới biển. Chưa kể đến nhiều di tích văn hóa, lịch sử. Trong khoảng 10 năm chính thức khai phá, Sơn Trà nay đã là cái tên lừng danh, con át chủ bài về du lịch của Đà Nẵng. Tốc độ đầu tư xây dựng nơi này khá nhanh. Đường giao thông, điện, nước đã đến những khu vực xa xăm nhất. Một cây cầu lớn bắc qua cửa biển nối bán đảo vào thẳng khu vực trung tâm thị thành. Những dự án cỡ vài trăm triệu đô la xây dựng các khu nghỉ mát hàng đầu thế giới bắt đầu đón khách. Những người nổi tiếng đã đến đây kinh doanh dịch vụ khách sạn, ẩm thực như vua bếp 3 sao Michel Roux. Những tỷ phú đô la, hoàng tộc các nước đến nghỉ mát vì thắng cảnh của khu vực này thuộc vào hàng hiếm có. Sơn Trà không chỉ hấp dẫn với giới đầu tư. Nó cũng là một trọng tâm yêu thích của những người sáng tạo. Chính nhờ cảnh đẹp tại đây mà tập đoàn Sun Group mới mời được kiến trúc sư hàng đầu thế giới đến và thiết kế khu nghỉ dưỡng Intercontinental Danang, được coi là một tuyệt phẩm kiến trúc resort. Sơn Trà lôi cuốn nhiều dự án văn hóa như bảo tồn Đồng Đình, Bảo tàng Tre trúc Việt Nam, các công trình văn hóa Phật giáo... Tuy nhiên, Đà Nẵng chưa dừng lại ở một bán đảo chuyên về du lịch. Năm 2010, UBND thành thị Đà Nẵng ra quyết định ngừng cấp phép đầu tư các dự án phá hoang du lịch, bất động sản nghỉ dưỡng và dịch vụ tại bán đảo này. Hàng loạt các công ty tham mưu quy hoạch nổi danh của Úc, Mỹ nhận được đơn đặt hàng "Quy hoạch xây dựng một đô thị sinh thái" trên diện tích hơn 4.500 hecta. Trong đó, tương lai của bán đảo Sơn Trà sẽ trở nên thị thành sinh thái, kết hợp giữa các khu vực ở, công trình du lịch, vui chơi tiêu khiển, tham quan, khám phá, chữa bệnh. Độ cao nghiên cứu lên 200m - 300m, thậm chí lên đến các đỉnh 600 - 700m. Phải biến bán đảo Sơn Trà thành nơi con người gắn liền với thiên nhiên chứ đừng sợ con người vào đây sẽ phá hỏng môi trường. Làm sao để vào ban đêm, du khách từ bờ tây sông Hàn ở trọng tâm thành thị nhìn sang sẽ thấy bán đảo Sơn Trà trổi. Nhưng quan yếu là vẫn giữ được môi trường thọ thái, không phá vỡ phong cảnh tự nhiên của nơi này. Các vị lãnh đạo đô thị Đà Nẵng bộc bạch ước vọng phát triển khu vực này như vậy. Và các chuyên gia hàng đầu thế giới cho rằng đó là một bài toán khó có đáp số mỹ mãn. Cách đây chưa lâu, ông Bensley, một kiến trúc sư hàng đầu thế giới, khi nhận thiết kế và theo dõi dự án xây dựng khu nghỉ dưỡng Intercontinental Danang, đã từng bỏ về Thái Lan và tuyên bố hủy bỏ hiệp tác dù phải đền bù hàng triệu đô. Lý do chỉ vì ban quản lý dự án đã không nghiêm túc bảo vệ rừng, để công nhân chặt phá cây cối. Các chủ dự án phải mất nhiều công thương nghiệp thuyết để ông này trở lại với công việc sau nhiều cam kết chặt về bảo vệ môi trường trong khu vực khai triển dự án. Đó là cú "cụng văn hóa" đầy ấn tượng đối với người Việt. Cứ ngỡ nó sẽ để lại một bài học cảnh báo cho các dự án đang xây dựng ở nơi này nhưng thực tại không hề có tác dụng. Các dự án làm đường liên lạc từ ngân sách thị thành do không quản lý chặt đã để lại cho rừng Sơn Trà những mảng miếng thương tích lớn trông rất phản cảm. Rừng bị phá, những tấm taluy không đỡ nổi nên mỗi mùa mưa bão lại thấy cảnh núi sạt lở đổ xuống lấp đường. Chúng tôi từng gặp những cặp mắt lo âu khi dõi theo ống kính của hai nhà nghiên cứu môi trường sống của voọc chà vá. Họ đã sống tại Sơn Trà hàng năm trời để nghiên cứu, tổ chức hẳn một cuộc triển lãm ảnh, núm thức tỉnh nhận thức của con người đối với việc bảo vệ môi trường sống cho các loài động vật quí hiếm ở khu bảo tồn. Việc làm của hai nhà khoa học này đã được sự ủng hộ của Sở Nông Lâm Thủy sản địa phương, và lần trước tiên người ta thấy ở Việt Nam có dự án làm cầu bắc qua đường giao thông để giúp cho khỉ, voọc chà vá chuyển di trên giò, không bị cô lập giữa các khu vực bị đường liên lạc lớn chia cắt. Những chiếc cầu được bắc bằng cây rừng, chuyện nhỏ nhưng là một bài học mới. Tiếc rằng bài học thực tế về bảo vệ môi trường này không có trường tiểu học nào chú ý để dẫn học trò đi tham quan, tạo cho các em những tinh thần trước nhất về môi trường, hơn hẳn những trang sách răn dạy khô cứng. Khi nghĩ về môi trường ở đây cũng không thể không nói đến một loại bìm bìm rừng đang tấn công dữ dội vào các loài cây bản địa. Đô thị đã bỏ ra một khoản kinh phí cho dự án chống lại sự xâm lấn của bìm bìm, thậm chí phải đưa cả quân đội, công nhân đến phá bỏ chúng. Bảo vệ lá phổi xanh Sơn Trà trong quá trình phát triển rất nhiều khó khăn. Khu bảo tồn thiên nhiên này làm sao có thể tồn tại với những ý tưởng "xiêu bạt" hầu như chơi có điểm dừng. Ai cũng nóng ruột với việc chưa khai phá hàng nghìn hecta đất vàng. Mới đây tại hội thảo đóng góp "Ý tưởng xây dựng thành thị Đà Nẵng", bán đảo Sơn Trà luôn được các chuyên gia bàn tới. TS - KTS. Trương Văn Quảng, Phó viện trưởng Viện Kiến trúc, Quy hoạch thị thành - Nông thôn, làm người nghe giật thột khi thể hiện nô nức ý tưởng di dời sân bay quốc tế Đà Nẵng lên phía đông bán đảo Sơn Trà, để lấy 850 hecta đất vàng phi trường xây dựng một đô thị hiện đại tầm cỡ châu Á. Một vị khác, TS - KTS. Trần Ngọc Chính, chủ toạ Hội Quy hoạch Phát triển thành phố Việt Nam, có uy tín trong ngành quy hoạch thành phố, hiến kế xây dựng một đô thị na ná Hồng Kông tại bán đảo Sơn Trà. Tôi thấy ý hợp tâm đầu với cách suy nghĩ của ông Nguyễn Bá Thanh với các nhà tư vấn quy hoạch quốc tế, rằng cái gì chưa kiên cố thì để dành cho con cháu làm. Thành phố chỉ "đụng" đến Sơn Trà khi có những ý tưởng được giới chuyên môn thuộc các tổ chức quốc tế dìm. Chính từ nghĩ suy này của một vị lãnh đạo năng động có tầm nhìn xa, chúng ta hy vọng rằng Sơn Trà không thuần tuý chỉ là miếng đất vàng Đà Nẵng còn giữ lại được. Khi nào nó đạt được là hình mẫu điển hình về bảo vệ một khu bảo tồn tự nhiên cấp nhà nước với những sáng kiến độc đáo, có nền móng kiên cố từ tư duy của chính quyền và người dân, đặc biệt là của thế hệ trẻ, thì mới hy vọng nó đủ sức quyến rũ những bộ óc hàng đầu thế giới đem đến đây chất xám, đồng vốn cho những dự án xứng đáng với giá trị thật của bán đảo. Những bài học va vấp về bảo vệ môi trường từng có giữa Tập đoàn Sun Group và KTS Bensley phải trở thành kinh nghiệm nên nhắc đi nhắc lại mỗi khi ai đó muốn đặt dấu ấn sáng tạo vào phát triển và khai hoang tiềm năng của bán đảo này.